به نام خدايي كه در همين نزديكي ست

فولکور" از نظر لغوی یعنی دانش عامیانه و دانستنی های توده مردم است و درمردم شناسی به مطالعه هنرها ، رسوم و سنن عامیانه ای که در جوامع مختلف رواج دارد اطلاق می شود . مثلا نحوه غذا خوردن ، شیوه لباس ، آداب و رسوم کفن و دفن ، مراسم عروسی ، ترانه ها و .. . به عبارت دیگر آداب و رسومی که در یک منطقه خاص مورد استفاده قرار می گیرد و در سایر نقاط رایج نیست . فولکور باید  جمعی ، تکراری باشد و معمولا ابداع کننده یا زمان اعمال فولکوریک معلوم نیست .

شاید پرسش شود که ضبط و ثبت یک مشت اوهام و سنن در عصر فضا و اتم و کامپیوتر چه سودی می تواند داشته باشد؟ باید به این افراد مدنظر شد که بررسی معتقدات ، اندیشه ها و گفتار مردم کوچه و بازار از نظر روانشناسی و جامعه شناسی اهمیت دارد . همچنین ما هرگز نخواهیم توانست به پیشرفتهای جدید دسترسی پیدا کنیم مگر اینکه از گذشته مان آگاه باشیم یعنی بدانیم که دیروز چه بودیم و امروز چه هستیم ،  در ضمن نباید گمان کرد که این آداب و سنن پوچ و زیان آور هستند و باید همه را به دور انداخت و در آخر یادمان باشد هیچ جامعه، قوم، ملت و طایفه ای نمی تواند بدون فرهنگ وجود داشته باشد .

در اینجا به شماری از اعتقادات و رسوم اقوام ترک زبان ایران زمین پرداخته می شود و از آنجایی که  شامل اقوام قشقایی و ترکمن نیز می شود  فقط به ترکان آذری زبان اشاره می شود  واستان های « اردبیل »،« آذربایجان شرقی » ، « آذربایجان غربی» و « زنجان » مدنظر قرار دارند . خاطر نشان می شود، برخی از این رسو مات استان و منطقه خاصی را در برمی گیرد و برخی درتمام استانها مشترک است .

الف: مراسم مربوط به فصول چهار گانه

- سایا چی : این  مراسم که چند روز مانده به عید انجام می شود به صورت نمایشی است که فردی بنام « سایاچی» در نقش هنرمندی دوره گرد  خانه به خانه میگردد و با سرودهایی به نام سایا برای حیوانات اهلی و خانگی صاحب خانه دعای خیر می کند  و درعوض از صاحب خانه مواد غذایی مثل گندم و پنیر می گیرد. این سرود ها ، آغاز بهار و پایان زمستان را مژده می دهد و سایاچی با  خواندن آواز ، طلب فراوانی محصول می کند. البته این رسم در برخی مناطق در اواخر پاییز انجام میشود .

- شال سالماک : یکی دیگر از این  رسومات  است و آن بدین صورت است که پس از افروختن آتش جوانان به بام خانه های همسایگان و آشنایان می روند و دستمالی درازی را به داخل خانه سرازیرمی کنند و صاحب خانه بعد از دعای خیر برای این جوان تنقلات یا پول در دستمالش می گذارد . این رسم در شهرها فراموش شده و فقط در برخی روستاها وجود دارد.

-  خیدر- خیدر : این مراسم برای طلب باران و یا قطع باران است. ریش سفیدان هر محل از محله ی خود حبوبات و دانه های گوناگون جمع آوری میکند و در یکی از خانه ها غذایی با وسایل جمع کرده درست کرده و بین مردم پخش می کند این رسم همراه با نغمه هایی بنام خیدر برگزار می شود . به نظر می رسد در این مراسم ها قطع یا نزول باران مهم نیست و بهانه ای است برای دور هم بودن است .

-  جشن حالا : از جشنهای مخصوص استان زنجان مخصوصاًًًً انگوران است .این جشن که درارتباط با جمع آوری محصولات کشاورزی است، در اوایل پاییز برگذار می شود ،در این جشن زنان حضور ندارند. به این صورت است که هر خانوار در هنگام برداشت محصول به مقدار بیست متر از محصول را برای جشن باقی می گذارد، در روز جشن بعد از صرف نهارمردان به مزرعه می روند و زمینهای باقی مانده رادرو می کنند و هر کسی هر چه درو کرده را به نشانه ی «نذری» به خانه اش می برد.

-  چیله گََََََِِِِِجََه (شب یلدا) : معتقدند در این شب کسی نباید به سفر برود چون تا سال آینده در سفر خواهد بود. مردم آذربایجان غربی بر روی پشت بام خود گندم برشته می ریزند و معتقدند با این کار سالی که می آید پر برکت خواهد بود.غذای این شب هم آش کشک است .

مراسم های دینی و مذهبی:

-  طشت گذاری : یکی از مراسم های خاص استان اردبیل طشت گذاری است که از سه روز آخر ماه ذیحجه شروع می شود و تا آخر محرم ادامه دارئد .مردم این استان طبق سنت قدیمی خود طشتی که جنسش از مس و مفرغ  را پر از آب کرده و در مسجد می گذارند .این آب را مردم می نوشند و معتقدند با نوشیدن این آب تمام در بیماریها رفع می شود.آب این طشت روزانه تعویض می شود.

- مراسم محرم زنجان: مراسم عزاداری مسجد زینبیه و اعظم زنجان اولین تجمع عزاداران حسینی ایران و دومین تجمع جهان است (عید قربان در مکه) ، این دو هیئت در روز تاسوعا و سوم امام به داخل شهر آمده و عزاداری می کنند .

ب: مراسم مربوط به زندگی روزمره

عروسی: مراسم عروسی این مناطق معمولاًًًً در اواخر پاییز انجام می شود علت آن اینکه مردم بعد از برداشت محصول فرصت فراغت  و با فروش محصولات استطاعت مالی می یابند .

-  حنا بندان :در این جشن فقط مردان شرکت می کنند وپس از پایکوبی وجشن برای عروس حنا می برند در هنگام برگشتن ، خانواده ی عروس سه سینی(خوانچه) را به آنها می دهد در سینی اولی کله قند و حنای داماد است در دومی لباسهای داماد و در سومی آجیل ،میوه و شیرینی است.بعد از برگشتن دست داماد و ساق دوش و سول دوش حنا می گذارند. در این شب هدایایی را به داماد میدهند که به«بی گورمه» معروف است این هدایا معمولاًًً پول است.

- روز عروسی : اول صبح مردانی از خانواده ی داماد برای آوردن جهیزیه به خانه ی عروس می روند و بعد از امضای لیست جهیزیه ، آن را به خانه داماد می برند. بعد از ظهر هم طی مراسمی لباس داماد را می پوشانند وخوانچه سومی که آجیل داشت را به همراه دو خوانچه ای که خانواده ی ساق دوش و سول دوش داده اند در بین حضار پخش می شود.

- سیب اندازی: عروس وقتی به نزدیکی خانه ی داماد می رسد .داماد به پشت بام خانه اش رفته و سه عدد سیب سرخ را بعد از گاز زدن به طرف عروس پرتاب می کند و معتقدند هر کسی سیب را بگیرد عروس یا داماد بعدی است .

مراسم عزاداری:

-  ور جناز: در مراسم خاکسپاری در جلوی فرد در گذشته سینی پر از قند خرد شده که رویش را پارچه ساه کشیده اند حمل می شود که به «ور جناز» معروف است این قندها در طی مراسم بین مردم پخش می شود

-  یاس: تا روز چهلم خانه ی عزادار پر از مهمان است تا اینکه در روز چهلم بعد از پایان مراسم مهمانان هر کدام مبلغی را به عنوان«یاش» به ریش سفیدی می دهند ته به صاحب عزا بدهد .

- قره آچماق: چند روز مانده به چهلم قوم و خویشان با آوردن لباس یا پارچه هایی صاحب خانه را از عزا در می آورند در این مراسم حنا را به نشانه ی پایان عزاداری بر دستانشان می گذارند .

سخن آخر: این معتقدات و رسوم چون فرهنگ هر جامعه را تشکیل میدهند بسیار پسندیده هستند و باید حفظ شوند ولی متأسفانه هر قدر میدان دانش و اندیشه فراخ تر شود از شمار ناشناخته ها کاسته می شود تا روزی برسد که هیچ اثری از «فولکور» بر جای نماند.